Pestisit Nedir?

FAO’ya göre, pestisit, zararları önlemek, yok etmek veya kontrol altına almak amacıyla tasarlanmış herhangi bir madde veya madde karışımını ifade eder. Pestisit terimi, bitki büyüme düzenleyicisi, yaprak dökücü, kurutucu veya meyve inceltme ajanları gibi kimyasal veya biyolojik maddeleri kapsar (1). Ayrıca, pestisitler halk sağlığı zararlılarının kontrolünü sağlamak amacıyla kullanılır (2). Bu maddeler, insan ve hayvan hastalıklarını taşıyan vektörler, istenmeyen bitki veya hayvan türlerini hedef alarak gıda, tarım ürünleri, odun, hayvan yemleri gibi ürünlerin üretim, işleme, depolama, taşıma ve pazarlama süreçlerinde zarara yol açabilir veya engel olabilir (1).

2 GEBELİKTE PESTİSİT MARUZİYETİ NEDEN ÖNEMLİDİR

Hamilelik, pestisitlere karşı en hassas dönemlerden biridir. Bu kimyasallar besinler, solunum veya cilt teması yoluyla anne adayına ulaşabilir ve hormonların işleyişini bozarak hem anne hem de bebek için sağlık riski oluşturabilir. Plasenta, fetüsü zararlı maddelere karşı kısmen korusa da, bazı pestisit türleri bu bariyeri aşarak fetüse geçebilir. Araştırmalar, pestisit kalıntılarının annenin idrarı, kanı, sütü ve amniyon sıvısında tespit edildiğini göstermektedir (3).

BEBEK SAĞLIĞINA ETKİSİ

Pestisit maruziyeti; kadınlarda doğurganlıkta azalma, düşük, erken ya da geç doğum, ölü doğum, doğumsal anomaliler, fetal büyüme geriliği ve düşük doğum ağırlığı gibi pek çok üreme sorununa yol açabilir. Erken yaşam döneminde fetüs ve bebekler hızlı büyürken, organ gelişimleri ve metabolizmaları henüz tam olgunlaşmadığı için bu tür kimyasallara karşı daha hassastırlar. Pestisitler plasenta bariyerini aşarak gelişmekte olan fetüse zarar verebilir.

Araştırmalar, gebelikte pestisitlere maruz kalan annelerin bebeklerinde küçük baş çevresi, kalp sağlığı sorunları ve çocukluk çağı lösemisi gibi ciddi sağlık problemleri görülebileceğini ortaya koymaktadır. Özellikle organofosfat pestisitlerin lösemi ve lenfoma riskini artırabileceği belirlenmiştir (4-5-6). Bir sistematik inceleme ve meta-analiz, gebelikte pestisit maruziyetinin erken doğum riskini artırabileceğini göstermiştir. İncelenen 88 pestisitten elde edilen bulgulara göre, anne kanında veya diğer biyolojik örneklerde pestisit seviyesindeki her 10 katlık artış, erken doğum riskini anlamlı şekilde yükseltmektedir (7). Gebelikte lipit metabolizması, özellikle fetal gelişim açısından kritik öneme sahiptir. Yapılan bir çalışmada, ilk trimestırda piretrin (bir pestisit türü) maruziyeti olan bebeklerde doğumda HDL kolesterol düzeylerinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Ancak gebelik boyunca yüksek piretrin metaboliti seviyeleri, LDL, non-HDL kolesterol ve aterojenik riskte artışla ilişkilendirilmiştir. Bu bulgular, pestisit maruziyetinin yeni doğanlarda lipit dengesini bozabileceğini göstermektedir (8). Araştırmalar, fetal dönemde ve bebeklikte pestisit maruziyetinin bağışıklık ve solunum sistemi gelişimini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir. Özellikle DDE adlı pestisit metabolitine doğum öncesi maruziyet; bebeklerde bronşit, hırıltı ve alt solunum yolu enfeksiyonu riskini artırabilir. Ayrıca organofosfatlara maruz kalan çocuklarda, ilerleyen yaşlarda solunum semptomları ve azalmış akciğer fonksiyonu görülebilmektedir (9). Fetal beyin gelişimi, pestisitlere karşı en hassas dönemlerden biridir. Araştırmalar, gebelikte özellikle piretrin ve organofosfat maruziyetinin, otizm spektrum bozukluğu riskini artırabileceğini göstermektedir (10). Gebelikte pestisit maruziyeti, doğumsal anomaliler ve bebek ölümleriyle ilişkilendirilmiştir. Özellikle organoklorlu pestisitlere doğum öncesi maruziyet, nöral tüp defekti (NTD) gibi ciddi malformasyon riskini artırabilir (11).

Pestisit Kalıntısı Yüksek Besin Grupları

Mevcut araştırmalar, pestisit kalıntılarından korunmanın önemini vurgularken, meyve-sebze tüketiminin de ihmal edilmemesi gerektiğini belirtmektedir. Türkiye’de 2016 yılında yayımlanan yönetmelikle, pestisitlerin gıdalardaki maksimum kalıntı limitleri (MRL) belirlenmiş ve tüketici sağlığını korumaya yönelik yasal düzenlemeler yapılmıştır (12).

Environmental Working Group (EWG), 2024 rehberinde yayınladığı “Kirli On İki” listesi en çok kalıntı içeren ürünleri, “Temiz On Beş” ise en az kalıntı içerenleri belirtir. EWG, tüketicilere “Kirli On İki”deki ürünleri organik tercih etmelerini, “Temiz On Beş”teki ürünlerde ise organik ya da geleneksel seçimin yapılabileceğini önermektedir (13).

Gıda maddelerindeki pestisit kalıntılarının azaltılması veya giderilmesinde geleneksel yöntemlerin; yıkama, haşlama, soyma gibi işlemlerin etkili olduğu tespit edilmiştir. Özellikle yıkama işlemi sırasında ovalama sürecinin artması, pestisitlerin gıdalarda uzaklaştırılma oranını arttırmaktadır. Yine meyve ve sebzelerin kabuklarının soyulması da pestisitlerin giderilmesinde etkili bir yöntemdir. Ancak, kabuk soyma işlemi sırasında besin kayıpları yaşanabileceği unutulmamalıdır. Çünkü taze sebze ve meyvelerin kabukları genellikle yüksek oranda antioksidan ve biyoaktif bileşik içerir. Haşlama yöntemi de pestisit kalıntılarının azaltılmasında etkili bir seçenektir. Pestisit türü ve haşlama süresine bağlı olarak eliminasyon miktarı değişiklik gösterebilir. Haşlama sırasında uygulanan sıcaklık ve sürenin de yine pestisiti giderme üzerinde doğrudan etkisi vardır (14).

Gebelikte pestisit kalıntılarına maruz kalmak, bebek gelişimi üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Diyetisyen desteği; pestisit riskini azaltan doğru besin seçimi, pişirme ve yıkama teknikleriyle anne adaylarının güvenli beslenmesini sağlar. Bu süreçte uzman desteği almak hem annenin hem bebeğin sağlığı için önemli bir adımdır.

👉 Danışmanlık almak isterseniz bizimle iletişime geçebilirsiniz

KAYNAKÇA

1. Organization, F. A., (2021). Definitions and Classifications of Pesticides. 2 Aralık 2024, 
2. Açar, Ö. (2015). Pestisit analizleri eğitim notu. TC Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ulusal Referans Laboratuvarı Kalıntı/Pestisit Birimi, Ankara, 31ss.
3. Puche-Juarez, M., Toledano, J. M., Moreno-Fernandez, J., Gálvez-Ontiveros, Y., Rivas, A., Diaz-Castro, J., & Ochoa, J. J. (2023). The Role of Endocrine Disrupting Chemicals in Gestation and Pregnancy Outcomes.
4. Albadrani, M. S., Aljassim, M. T., & El-Tokhy, A. I. (2024). Pesticide exposure and spontaneous abortion risk: A comprehensive systematic review and meta-analysis
5. Chen, S., Xiao, X., Song, X., Luo, T., Li, J., Gui, T., & Li, Y. (2025). Association of maternal pyrethroid pesticides exposure during the whole pregnancy with neonate lipid metabolism: A prospective birth cohort, Yunnan, China.
6. Shekhar, C., Khosya, R., Thakur, K., Mahajan, D., Kumar, R., Kumar, S., & Sharma, A. K. (2024). A systematic review of pesticide exposure, associated risks, and long-term human health impacts
7. Lin, S., Li, J., Yan, X., Pei, L., & Shang, X. (2023). Anne pestisit maruziyeti ve erken doğum riski: Sistematik bir inceleme ve meta -analiz
8. Chen, S., Xiao, X., Song, X., Luo, T., Li, J., Gui, T., & Li, Y. (2025). Association of maternal pyrethroid pesticides exposure during the whole pregnancy with neonate lipid metabolism: A prospective birth cohort, Yunnan, China
9. Mora, A. M., Hoppin, J. A., Córdoba, L., Cano, J. C., Soto-Martínez, M., Eskenazi, B., Lindh, C. H., & van Wendel de Joode, B. (2020). Prenatal pesticide exposure and respiratory health outcomes in the first year of life: Results from the infants’ Environmental Health (ISA) study.
10. 39. Yang, Y., Zhou, S., Xing, Y., Yang, G., & You, M. (2023). Impact of pesticides exposure during neurodevelopmental period on autism spectrum disorders – A focus on gut microbiota.
11. Felisbino, K., Milhorini, S. da S., Kirsten, N., Bernert, K., Schiessl, R., & Guiloski, I. C. (2024). Exposure to pesticides during pregnancy and the risk of neural tube defects: A systematic review.
12. Tözün, M., & Akar, G. (2022). Türkiye’de Gıda Numunelerinde Pestisit Kalıntıları Üzerine 2010 Yılı Sonrası Ulusal Literatürün İncelenmesi. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 7(1), 177-191.
13. Group, E. W., 20 Mart 2024, EWG’s 2024 Shopper’s Guide to Pesticides in Produce. 7 Aralık 2024 , https://www.ewg.org/foodnews/summary.php 
14. Munir, S., Azeem, A., Zaman, M. S., & Haq, M. Z. U. (2024). From field to table: ensuring food safety by reducing pesticide residues in food. Science of The Total Environment, 171382